Unesco kültür mirası Baba Marta “marteniçka” hangi ülkelerde kutlanıyor?

BABA MARTA BAYRAMININ KÖKENİ

Bayramın kökenini biliyorsak Baba Marta’nın hangi ülkelerde kutlandığını tahmin etmek kolaydır. Martenitsa ile sağlık, uzun ömür ve bereket için süsleme yapmak, Balkanlara özgü, Trakya kökenli eski bir gelenektir. Eski Trakyalılar, sağlıkları için hayvanlarını beyaz ve kırmızı iplikten yapılmış bir muskayla süslerlerdi. Böylece doğanın yeniden doğuşunu, yeni ekonomik takvimin başlangıcını kutladılar. Hayatları toprağa ve hayvanlara sıkı sıkıya bağlıydı, bu yüzden kendilerini besleyen hayvanları süslüyorlardı.

BABA MARTA’NIN BU EŞSİZ GELENEK VE GÖRENEKLERİNİ ÖĞRENİN

Martenitsalar ve renkleri ülkemiz dışında da bilinmektedir. Geleneksel olarak kırmızı ve beyaz renkte yapılırlar; ipliklerin renkleri Balkanlar, Mısır ve Orta Doğu’da antik çağlardan beri bilinmektedir. Kırmızı renk, tanrıçanın (doğum ve ölüm), dişil ilkenin, yeni yaşamın kişileştirilmesi olarak görülüyordu ve beyaz renk Güneş’i – ahireti, sonsuzluğu kişileştiriyordu. Renklerin sembolizmi ve bayramın Trak kökenli olması Baba Marta’nın hangi ülkelerde kutlandığını tahmin etmemizi çok daha kolaylaştırıyor.

BABA MARTA HANGİ ÜLKELERDE KUTLANIYOR?

1 Mart’ta marteniçka hediye etme ve sevdiklerini, meslektaşlarını ve arkadaşlarını bununla süsleme geleneği sadece Bulgaristan’a özgü değil, Balkanlar’daki birçok ülkede de görülmektedir; bunun nedeni, tam da Trakyalılarlar ve Helenlerin antik doğa kültleriyle ilişkilendirilen bayramın kökeninin burası olmasıdır. Sırbistan, Makedonya, Arnavutluk’un bir kısmı, Kuzey Yunanistan, Romanya ve Moldova’da martenitsalar bu şekilde süsleniyor.

Romanya ve Moldova’da martenitsaya marcishor adı verilir. Rumen martenitsasının bir özelliği de sadece kadınların ve çocukların giymesidir; erkekler martenitsa giymezler ancak hediye olarak alıp ceplerinde saklayabilirler; Moldova martenitsasını ise hanımlar martenitsa takan beylere hediye olarak verirler.

Romenler’in Baba Marta’sı yoktur, onun yerine efsaneye göre Mart ayının başlarında 9 gün boyunca koyunlarla birlikte dağa tırmanan Baba Dokia vardır. Bu 9 gün boyunca yılın nasıl geçeceğine dair tahminler de yapılıyor; kadınlar bir gün seçip, kendilerini neyin beklediğini tahmin etmeye çalışıyorlar: Soğuk olacak mı, talihsizliklere karşı dikkatli olmalılar mı, sıcak ve güneşli mi olacak ve yıl boyunca parlayacaklar mı? Romanya’da olduğu gibi Bulgaristan’da da Martenitsa ve bayramı yeni ekonomik döngüyle ve doğanın yeni döngüsüyle bağlantılıdır.

Yunanistan’da çocukların bileklerine, onları güneşten “korumak” için martenitsalar bağlanıyor. Geleneksel olarak kırlangıç ​​görülene kadar takılırlar ve bazı bölgelerde insanlar martenitsalarını yalnızca Paskalya’da çıkarırlar ve onu büyük kilise mumuna bağlayarak Tanrı’nın ateşini evlerine taşırlar.

Kuzey Makedonya’da martenitsalara martinki adı veriliyor ve en belirgin özelliği sol ele veya kıyafetin üzerine takılmaları ancak görünmemeleri, sağlık, doğurganlık ve kötü güçlerden korunma için kişisel bir muska olarak görülmeleridir.

MARTENİTSA – KÜLTÜREL MİRAS

Balkan ülkelerinde de oldukça ticarileştirilmiş, gelenekselleştirilmiş ve kutlanmaktadır. Şehir sokakları ve meydanları martenitsa satan tezgahlarla dolup taşar, bu durum sadece ülkemizde değil, dünyada da bir ticaret faaliyetidir. Braşov’da, martenitsanın yanı sıra, baharın bir başka habercisi olan kardelenlerle dolu özel zarflar da bayram için sunuluyor. Bu gelenek Balkanlara özgü ve burada çok popüler olmasına rağmen, yarımadaya da çok uzak olmadığı için UNESCO Dünya Miras Listesi’ne “Martla İlgili Kültürel Uygulamalar” adı altında eklenmiştir.