C-130 kargo uçağı: Ömrü ne kadar, bakımı nasıl yapılıyor, neden düştü?

Türk Hava Kuvvetleri‘ne ait C-130 tipi askeri kargo uçağının 11 Kasım’da Gürcistan‘da düşmesi sonucu 20 asker hayatını kaybetti.

Haberin geldiği ilk saatlerden itibaren uçağın geçmişi tartışma konusu oldu, neden düşmüş olabileceği ile ilgili çeşitli spekülasyonlar yapıldı.

BBC Türkçe havacılık uzmanlarından uçağın üretici firması Lockeed Martin’e kadar çeşitli kaynaklarla konuştu.

Uçağın özellikleri, bakım protokolleri ve muhtemel düşme nedenleri de dahil merak edilen sorulara yanıt aradı.

Olayla ilgili neler biliniyor?

Milli Savunma Bakanlığı (MSB) 13 Kasım’da olayla ilgili detaylı bir açıklama yaptı.

Buna göre 68-1609 kuyruk numaralı C-130E tipi kargo uçağı 11 Kasım saat 09.02’de Kayseri’den havalandı.

Azerbaycan’ın Gence iline personel ve malzeme götüren uçak saat 11.06’da iniş yaptı.

Azerbaycan’ın Zafer Günü töreninde uçan F-16’ların bakım ekibi ile Türkiye’ye dönmek üzere aynı gün tekrar havalandı.

Uçakta toplam 20 personel vardı.

Uçak, saat 13.50’de Tiflis Hava Trafik Kontrol merkeziyle son kez telsiz teması kurdu. Saat 14.34’te düştüğü bilgisi geldi.

Gürcistan arama kurtarma ekipleri saat 15.02’de uçağın enkazına ulaştı.

Bölge 17.00’de emniyete alındı.

Karakutu 13 Kasım’da Ankara’ya getirildi.

Hayatını kaybeden askerler için 14 Kasım’da yapılan törenin ardından cenazeler memleketlerine gönderildi.

C-130 nasıl bir uçak?

C-130’lar, yük ve personel taşımada kullanılan dört motorlu askeri nakliye uçakları.

ABD merkezli Lockheed Martin tarafından üretilen uçaklar askeri personel, mühimmat, hatta tank malzemeleri gibi ağır yük taşıyabiliyor.

Paraşütçü indirmeleri ve paraşütle yük atma görevlerinde de kullanılıyorlar.

BBC Türkçe‘ye değerlendirmelerde bulunan emekli Hava Pilot Tuğgeneral Dr. Hüseyin Fazla, C-130’un sivil kargo uçaklarından farkının dayanıklılığı, savaş ortamlarına uygunluğu ve zorlu zeminlere (çim, toprak, çöl, buz) iniş-kalkış yapabilmesi olduğunu söylüyor.

Uçak 1951’de ABD’nin açtığı yarışmayla tasarlandı; 1954’ten itibaren uçuş testleri başladı. Türk Hava Kuvvetleri’nin envanterine 1964’te girdi.

C-130 tipi bir uçak Türkiye’de ilk kez 1968’de Akhisar’da düştü. Bu olayda yedi asker hayatını kaybetti.

Fazla, kendi görev yaptığı 1980-2013 yılları arasında hiçbir aksiliğe şahit olmadığını, C-130’ları “düşmeyen uçak” olarak bildiklerini söylüyor.

MSB 12 Kasım itibarıyla C-130 uçuşlarının tedbir amaçlı durdurulduğunu açıkladı.

Deneyimli pilot Fazla, “Kök neden bulunana kadar bu doğru bir karardır” yorumunu yaptı.

C-130’ların ömrü ne kadar?

Emekli Hava Pilot Tuğgeneral Fazla, savaş uçaklarında tipik “tasarım ömrü” olduğunu söylüyor. Mesela F-16 jetleri için bu sekiz bin saat, belli koşullarda 12 bin saate kadar uzatılabiliyor.

Ancak ulaştırma ve stratejik bombardıman uçaklarında böyle bir sınır yok.

Fazla, “Maliyetler çok arttığı için ülkeler emniyetten taviz vermeden ömrü uzatma yoluna gider” diyor.

Tahribatsız muayeneler, periyodik bakımlar ve gerekli parça değişimleriyle bu uçakların güvenli uçuşunun korunduğunu söylüyor.

Bu muayenelerde “metal yorgunluğunun” izlendiğini belirten Fazla, “Kanadın gövdeye birleşme noktaları genelde en zayıf noktadır. Bu gibi kritik bölgelerde çatlak varsa onarım ya da değişim yapılır” diyor.

Düşen uçak ne zaman envantere girdi?

MSB düşen uçağın 21 Ocak 2012 tarihinde Suudi Arabistan’dan satın alındığını, bakımların ardından 2014’te envantere girdiğini açıkladı.

Uçağın Suudi Arabistan tarafından hizmet dışına çıkarıldığı iddialarını reddeden bakanlık yetkilileri ihtiyaç fazlası olduğu için satıldığını söyledi.

Bakanlık uçağın modernizasyon çalışmalarının arından 2022’de tekrar kullanıma verildiğini belirtti.

BBC Türkçe, daha detaylı bilgi için Savunma Bakanlığı’na ulaştı ancak basına yapılan genel bilgilendirme dışında yorum yapılmayacağı yanıtını aldı.

Uçağın modernizasyonu nasıl yapılıyor?

BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan savunma ve havacılık editörü Tolga Özbek, C-130 mdel uçakların uçakların iki önemli modernizasyon ve bakım işlemi olduğunu söylüyor.

Birincisi, “modern yolcu uçakları gibi” kokpitlerinin ekranlarla dijitalleştirilmesi.

Özbek, “Erciyes” adı verilen bu projenin Türk Havacılık ve Uzay Sanayi (TUSAŞ) ve Kayseri Hava İkmal Bakım Merkezi Komutanlığı’nda sürdürüldüğünü belirtti.

TUSAŞ’ın internet sitesinde, 2006’da Savunma Sanayi Müsteşarlığı ile Türk Havacılık ve Uzay Sanayii arasında imzalanan “Erciyes” sözleşmesi kapsamında, hava kuvvetleri envanterindeki 13 adet C-130E ve 6 adet C-130B nakliye uçağının elektronik modernizasyonunun gerçekleştirileceği kaydediliyor.

Özbek, C-130 uçaklarının ayrıca düzenli olarak kapsamlı bakım ve modifikasyon işlemlerinden geçtiğini söylüyor.

MSB de 13 Kasım’da yaptığı basın açıklamasında bu bilgileri teyit etti.

Uçakların bakımı nerede yapılıyor?

Sosyal medyada uçağın bakımının İngiltere’de yapıldığı yönünde iddialar çıkmıştı.

Türkiye Ekim ayında İngiltere’den 12 adet ikinci el C-130 J tipi uçak satın alındığını açıklamıştı.

Bu uçaklar, Cambridge merkezli Marshall Aerospace tarafından uçuşa hazırlanıyor.

Marshall Aerospace’in sözcüsü, BBC Türkçe‘ye yaptığı açıklamada düşen uçakların bakım faaliyetleri ile ilgilerinin olmadığını, “Türk Hava Kuvvetleri ile olan anlaşmalarının sadece C-130 ‘J’ tipi uçakları kapsadığını ve bu uçakların halen kullanıma hazırlanmakta olduğunu” söyledi.

Savunma ve havacılık editörü Tolga Özbek, C-130 uçaklarının büyük bakım ve modifikasyon işlemlerinin “çok uzun yıllardır Kayseri Hava İkmal Bakım Merkezi tarafından yapıldığını” söylüyor.

“Hatta yabancı ülkelerin C-130’larının motor ve gövde bakımları da Türkiye’de yapıldı geçmişte” diyen Özbek, “Burası yetkili bir bakım merkezi” yorumunu yapıyor.

MSB düşen uçağa en son bakımının 11 Eylül-12 Ekim 2025 tarihleri arasında yapıldığını açıkladı.

Lockheed Martin düşen uçakla ilgili ne dedi?

C-130’ları üreten Amerikan savunma şirketi Lockheed Martin’in basın sözcüsü John Neilson, BBC Türkçe‘ye yaptığı açıklamada ölen askerler için taziyelerini iletti, soruşturmaya destek vermeye hazır olduklarını söyledi.

Neilson C-130’un 70 yılı aşkın süredir kendini kanıtlamış, güvenilir bir uçak olduğunu vurguladı.

Güvenliğin kendileri için en öncelikli konu olduğunu söyleyen sözcü şöyle devam etti:

“Müşterilerimize her zaman destek olmaya hazırız ve hizmetteki tüm C-130 uçaklarının güvenliği ve operasyonel olma hali için bilgi paylaşımında bulunuyoruz.”

İnceleme nasıl yapılacak?

Uçak kazası ve olaylarının soruşturulmasına ilişkin standartları belirlemede, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) referans alınıyor.

Buna göre, uçağın düştüğü yer egemenlik hakkı gereği birincil inceleme yetkisine sahip.

Uçağın tescilli olduğu ülke de genellikle teknik incelemeye katılıyor ve iki ülke arasında ortak komisyon kuruluyor.

Havacılık editörü Tolga Özbek, genel uygulamaya göre bundan sonra kısa süre içerisinde Gürcistan askeri kaza kırım ekibi tarafından bir ön rapor hazırlanmasının beklendiğini söylüyor.

Ancak Özbek raporun Türk kaza kırım ekiplerinin ortak çalışmasıyla çıkacağını düşünüyor.

Uçak neden düşmüş olabilir?

MSB 13 Kasım’da yaptığı açıklamada uçağın neden düştüğünün kaza kırım incelemesi sonrası anlaşılacağını söyledi.

Ancak havacılık uzmanlarının bazı tahminleri var.

Sosyal medyada paylaşılan teyit edilmemiş videolarda, uçağın havada parçalandığı ve ardından alevler içinde dönerek yere doğru düştüğü görülüyor.

Özbek bu video ve fotoğraflara dayanarak yaptığı değerlendirmede enkazın burun, kanat ve gövde olmak üzere üç parçaya ayrıldığını söylüyor.

Özbek’e göre “uçağın havada parçalara ayrılması” yapısal bir hasara işaret edebilir.

Özbek, 2017 yılında ABD’ye ait KC-130T Hercules tipi askeri nakliye uçağının Mississippi’de benzer şekilde düştüğünü hatırlatıyor.

Bu kazanın nedeni bir pervane kanadının koparak gövdeye çarpması ve onu parçalamasıydı.

Emekli Tuğgeneral Hava Pilot Fazla da “içeriden kaynaklı teknik bir arızanın ya da yapısal bütünlüğü bozan parça kopmasının” olası bir senaryo olduğu yorumunu yapıyor.

Mississippi’deki kazaya atıfta bulunan Fazla benzer şekilde pervane ya da motordan kopan bir parçanın kritik bir bölgeye çarpmasının uçağı düşürebileceğini söylüyor.

Özbek’e göre uçağın düşmesine neden olabilecek bir diğer ihtimal, “Central Link Box” olarak adlandırılan uçağın gövde ile kanatlarını tutan parçada bir çatlak veya burada yaşanan bir sorun.

Medyada uçağın düşmesine ekipman patlamasının neden olabileceği yönünde yorumlar da yapıldı.

Ancak MSB uçakta mühimmat olmadığını açıkladı.

Emekli pilot Fazla da uçakta personel varsa kesinlikle mühimmat taşınamayacağını belirterek patlama iddiasının mümkün olmadığını söylüyor.

Uzmanlar sabotaj iddiaları hakkında ne diyor?

Hem medyada hem sosyal platformlarda sabotaj iddiası da gündeme geldi.

Fazla, yabancı personelin uçağa izinsiz girmesinin prosedür gereği mümkün olmadığını, uçakların karadayken çok güçlü korunduğunu vurguluyor.

Ayrıca uçağın yaklaşık 22 bin fit (7,5 km) irtifada olduğunu ve bu irtifadaki bir uçağın omuzdan atılan sistemlerle vurulmasının mümkün olmadığını da söylüyor:

“Pozitif hava trafik kontrolünde uçuyordu; ikinci hava aracına dair rapor yok. Helikopter iddiaları zaman/irtifa olarak uyumsuz. O irtifada kuş çarpması olasılığı da düşük ve zaten tekil çarpma düşürmez.”

MSB de basın açıklamasında iddialara konu olan helikopterin C-130 ile irtibat sağlamaya çalışan Gürcistan’a ait araç olduğunu belirtti.

Askerler uçaktan atlayabilir miydi?

Gürcistan havacılık kurumu, Türk askeri uçağının “alarm sinyali vermeden” radardan kaybolduğunu açıkladı.

Reuters haber ajansına konuşan ABD Hava Kuvvetleri’nden emekli C-130 uzmanı Jarrod Phillips “Görüntüler, uçuş sırasında kuyruk bölümünün ayrıldığını ve kanat ucu valflerinden yakıtın aktığını gösteriyor; bu da mürettebatın acil iniş için yakıt boşaltıyor olabileceğini düşündürüyor” dedi.

Fazla’ya göre motor arızası durumunda uçak süzülerek uygun bir yere iniş yapabilirdi.

Peki uçaktaki askerlerin paraşütle tahliyesi mümkün müydü?

Emekli tuğgeneral Fazla’ya göre hayır.

Fazla, bu uçuşların yolcu uçakları gibi planlandığını, normal görevde kokpit dahil kimsenin üzerinde paraşüt bulunmadığını belirtiyor.

Paraşütle atlama eğitimlerinin özel planlı görevler olduğunu ve ancak o durumda personelin paraşütle uçağa bindiğini ekliyor.

Kaynak: Haberler