Demir eksikliği için gıda takviyeleri ne zaman işe yarıyor?

Demir eksikliği günümüzde dünyadaki en yaygın mikrobesin yetersizliği. Her üç kişiden birini etkilediği düşünülüyor. Özellikle de çocuklar, üreme çağındaki kadınlar ve hamile kadınlar arasında yaygın.

Üstelik çeşit çeşit sağlık sorununa yol açabiliyor. Kadınlarda demir eksikliği anemisi (bedenin yeterli alyuvar üretebilecek kadar demire sahip olmaması) engelliliğe yol açan en yaygın nedenlerden.

Gazeteci Amanda Ruggeri’nin BBC Future için yazdığı makaleye göre hamile kadınların yeterince demiri olmadığında, fetüslerin beyin gelişimi bundan etkilenebiliyor. Ayrıca ölü doğum, doğum sırasında ölüm, erken doğum ve düşük kiloyla doğum risklerini de artırıyor.

Bebeklerde ve küçük çocuklarda ise uzun vadeli gelişimlerini etkileme ihtimali taşıyor. Araştırmalar demir eksikliği çeken çocukların mutluluğunun ve sosyal etkinliğinin azaldığını gösteriyor.

Dahası, demir eksikliği takviyelerle giderilse bile, motor yetenekleri ve ilerleyen yaşlardaki bilişsel gelişimleri daha düşük kalabiliyor.

Yetişkinlerde ise engelliliğin en büyük nedenlerinden biri. Nadir vakalarda hayati tehlikelere bile yol açabiliyor.

Yaygın bir sorun

İngiltere’deki Oxford Üniversitesi’nden beslenme profesörü Michael Zimmerman bunun büyük bir küresel sorun olduğunu söylüyor.

Mikrobesin yetersizliği üzerine uzun yıllardır çalışan Prof. Zimmerman “Demir eksikliği çok yaygın. Bunu azaltma çabaları da hızlı sonuç vermiyor. Üstelik pek çok engellilikle de ilişkili” diyor.

Çoğu bilim insanı demir eksikliğinin yaygın olduğu konusunda hemfikir. Fakat demir eksikliğinin tam tanımı veya başka şikayetlere yol açmadığı durumlarda sağlığa olumsuz etkisi konusunda hâlâ sorular var. Peki insanlar ne zaman demir desteği almalı veya almamalı?

Demir eksikliği ve anemi bağlantısı

Bir kişinin demir eksikliğinin olması, anemi olacakları anlamına gelmiyor. Avustralya’daki Melbourne Nüfus ve Küresel Sağlık Okulu Başkanı ve demir eksikliği uzmanı klinik hematolog Sant-Rayn Pasricha “Demir eksikliği anemiden önceki aşamadır” diyor.

Pasricha’nın da aralarında bulunduğu bazı uzmanlar demir eksikliğinin her durumda bir sorun oluşturmayabileceğini düşünüyor – özellikle de bu kişilerin bir sağlık şikayeti yoksa.

Dünya Sağlık Örgütü için yaptığı bir araştırmada demir eksikliği olan ve halsiz hisseden kadınlara demir takviyesi verildiğinde halsizliklerinin geçtiğini fakat demir eksikliği olmasına rağmen halsiz hissetmeyen kadınlara takviye verildiğinde ise enerji seviyelerinde bir değişim olmadığını görmüş:

“Bu da bize gösteriyor ki, en azından yetişkinlerde, demir eksikliği nedeniyle kötü hisseden kişilerin tedavi edilmesi önemliyken, bunun etkisini hissetmeyen kişilere de demir takviyesi verilmesinin gerekli olup olmadığı meçhul.”

Çocuklar için önemi

İngiltere’deki Oxford Üniversitesi’nden, mikrobesin yetersizliği üzerine çalışan beslenme profesörü Michael Zimmerman, demir eksikliğinin engelliliğe yol açma risklerine dikkat çekiyor.

Amerikan Pediatri Akademisi Beslenme Komitesi Başkanı Mark Corkins, bunun çocuklardaki etkisinin kalıcı olabileceğini vurguluyor:

“Sadece o anki sağlıkları kötüleşmiyor, gelişim potansiyellerinden de kaybetmiş oluyorlar.”

Çocuklar üzerinde yapılan bir araştırma, demir eksikliği anemisi ve kötü bilişsel performanslar arasında bir bağlantı olduğunu ortaya koyuyor.

Fakat bu, aralarında nedensellik olduğu anlamına gelmiyor.

Bütün besin araştırmalarında benzer bir zorluk var: Besin eksikliği mi bu bilişsel soruna yol açıyor yoksa ikisinin ortak başka bir nedeni mi var?

Gelişimlerine potansiyel etkisi büyük olduğu için, çocuklar hakkındaki sağlık tavsiyelerinde, herhangi bir eksiklik belirtisi görülen çocuklara ve hatta bazen önlem olarak tüm çocuklara demir takviyesi verilmesi yer alıyor.

Örneğin Amerikan Pediatri Akademisi sadece anne sütüyle beslenen bebeklere demir damlaları verilmesini tavsiye ediyor.

Fakat bu yaklaşımı sorgulayanlar da var. Onlardan biri de Sant-Rayn Pasricha. Bangladeş’te 3 bin 300 sekiz aylık bebekle yapılan, bugüne kadar bu alandaki en büyük deneyde görev alan Pasricha ve ekibi bebeklerin yarısına üç ay boyunca demir takviyesi verirken diğer yarısına plasebo vermiş.

Demir takviyesinden önce ve sonra çocukların sinirsel gelişimlerini ölçen araştırmacılar, hiçbir fayda veya zarar tespit edememiş:

“Demir alan çocuklarda hemoglobin ve demir seviyelerinin arttığını gördük ama bunlar çocuk gelişimini etkilemedi.

“Bunun neden böyle olduğunu hâlâ açıklamaya çalışıyoruz.”

Diğer araştırmalar da benzer sonuçlar veriyor. Bir araştırmada demir eksikliği anemisi bulunan çocukların anemisi demir takviyeleriyle giderilse de daha az dinlenebildikleri uyku düzenleri bazı vakalarda yıllar boyunca iyileşmemiş.

Bunun olası nedenlerinden biri, kısa süreli bir eksikliğin bile kalıcı bir hasara yok açabilme ihtimali.

Bir başka araştırma, doğumda demir eksikliği olan çocukların daha sonra demir takviyesi alsalar da, beyninin bilişsel kontrolle ilişkili bölümlerinde, 8-11 yaş aralığında bile daha az aktivite tespit edildiğini gösteriyor.

Nedeni mi sonucu mu?

Pasricha belki de demir eksikliğinin kendisinin bir sorun olmadığını, demir eksikliğinin başka bir şeyin göstergesi olabileceğini söylüyor: Örneğin genel anlamda besin maddesi eksikliği.

Dahası, demir eksikliği olmamasına rağmen demir alan çocukların da risk altında olabileceğini gösteren araştırmalar var. Bunlardan birinde demir takviyesi alan çocukların daha az büyüdüğü görüldü. Bir diğerinde yüksek demirli bebek maması yemiş çocukların, düşük demirli bebek maması yemiş çocuklara kıyasla 10 ve 16 yaşındaki bilişsel testlerinin daha kötü olduğu tespit edildi.

Fakat demir desteğinin hangi miktardan sonra olumsuz sonuçlara yol açabileceği bilinmiyor ve uzmanlar bu sonuçların da demirle alakalı olmayabileceği, ikisinin de arkasında farklı bir neden olabileceği ihtimalini hatırlatıyor.

Demir takviyeleri bağırsaktaki zararlı bakterileri de artırabiliyor ve özellikle bebeklerde bağırsak mikrobiyomunu bozabiliyor.

Çoğu uzmanın uzlaştığı bir konu ise demir eksikliği anemisi olan veya demir eksikliği çekerken yorgunluk gibi belirtileri de olan kişilerin takviye almasının olumlu sonuçları olacağı.

Bir kişinin kendisi veya çocuğu için demir takviyesi kullanmasına yönelik kararı tek başına almaması, doktoruna danışması da büyük önem taşıyor.

Dengeli beslenme

İdeal bir dünyada insanların dengeli beslenmeyle, demir açısından zengin gıdaları da yiyerek yeterli demiri alması ve eksiklik yaşamaması gerekir. Fakat bu her zaman mümkün olmuyor.

Karaciğer, kırmızı et, bakliyat, kuruyemiş ve kurutulmuş meyveler iyi birer demir kaynağı.

Corkins “En iyi yöntem dengeli beslenme. Bedeniniz demiri emme ve kullanmaya yatkınlığının en iyi olduğu yöntem budur” diyor ve ekliyor:

“Tabii ki birinde anemi tespit ederseniz onu hızla iyileştirmek için takviye vermek en iyisi.”

Uyarı

Buradaki tüm içerikler genel bir bilgi amacıyla sunulmuştur ve bir doktor veya sağlık çalışanının vereceği tavsiyenin yerine geçmesi amacıyla kullanılmamalıdır. BBC, okurların kendi kendilerine koyacakları teşhislerin sorumluluğunu üstlenmemektedir. Sağlığınız hakkında endişeleriniz varsa mutlaka doktorunuza danışın.