‘I Ching”: Kaosun içinde düzen arayışı

Prof. Dr. Giray Fidan- Çin düşünce tarihinin en eski ve en etkili metinlerinden biri olan “I Ching” ya da “Değişimler Kitabı”, yalnızca kehanet metni değildir; insanın dünyayı anlamlandırma çabasının kadim bir kaydıdır. İmparatorlar tarafından devlet yönetiminde başvuru kaynağı olarak okunmuş, Konfüçyüs’ten çağdaş düşünürlere kadar sayısız kişiyi etkilemiş, yüzyıllardır hem kozmoloji hem etik hem de bilgelik rehberi olarak görülmüştür. Bugün bile pek çok insan, hızla değişen dünyada yön bulmak için ona başvurmaya devam ediyor. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan bunu başucu eseri olarak görmektedir.

“I Ching”in kökeni, MÖ ikinci binyıla uzanan kehanet uygulamalarına dayanır. Kaplumbağa kabuğunun çatlaklarından “evrenin dili” okunurdu. Zamanla bu pratik soyutlanarak altmış dört heksagrama dönüştü. Her heksagram, evrendeki bir durumun, bir dönüşüm anının ya da olasılıklar alanının sembolüdür. Metnin merkezinde dünya görüşünü belirleyen şu fikir yer alır: Evren durağan değildir; yin ve yang arasındaki kesintisiz devinimdir.

Bu nedenle “I Ching”, geleceği önceden bildirmekten çok, değişimin yasalarını kavramayı amaçlar. Soru “Ne olacak?” değil, “Bu durumdayken nasıl davranmalıyım?” sorusudur. Doğru anı beklemek, güç yerine esnekliği seçmek, değişimin kaçınılmazlığını kabullenmek öğretilerin temelidir.

KARAKTER TERBİYESİ REHBERİDİR

Yorum geleneği, metni yaşayan bir organizmaya dönüştürmüştür. Zhou hanedanı döneminde metne siyasal ve tarihsel anlamlar yüklenmiş; Konfüçyüs ve takipçileri onu ahlaki eğitim ve devlet yönetimiyle ilişkilendirmiştir. Diğer düşünce okulları ise “I Ching”i kozmolojik bir düzen haritası olarak ele almıştır. Böylece metin, antik kehanet uygulamalarından felsefeye, siyaset teorisine, psikolojiye ve modern sistem teorilerine kadar geniş bir etki alanı edinmiştir.
Bu çok katmanlı yapı metni hem erişilebilir hem zor kılar. Sadece çizgilerden oluşuyormuş gibi görünür; ancak her heksagramın ardında şiirsel metinler, yorumlar, ek açıklamalar ve binlerce yıllık şerh geleneği vardır. Bu nedenle “I Ching”i çevirmek, sadece dil değil, Çin kozmolojisi, kültürü ve düşünce sistemini kavramayı gerektirir.

Metin aynı zamanda bir karakter terbiyesi rehberidir. Önerdiği yol, dünyaya karşı güç kullanmak değil, onun ritmiyle uyumlanmaktır. Değişim karşısında doğru tavrı almak, kişisel dönüşümü toplumsal sorumlulukla birleştirmek, eylemi kader değil muhakeme belirlemelidir. “Erken davranma, uygun anı bekle”, “Küçük ayrıntılar büyük sonuçlar doğurur” gibi ilkeler, modern hayatın gerilimlerinde de geçerlidir.

‘DÜNYA DEĞİŞİRKEN SEN DE DEĞİŞ’

Bugün “I Ching”e yeniden yönelişin sebebi, belirsizliğin modern çağa özgü olmamasıdır. İnsanlık her zaman değişimin ortasındaydı; şimdi sadece daha hızlı. Metin bizi kontrol etmek yerine anlamaya çağırır: Sabit hakikat değil, koşullara göre doğru olanı aramak; zaferi zorlamak değil, zamanı geldiğinde doğru hamleyi yapmak; belirsizlikten kaçmak değil, onun içinde pusula oluşturmak. Sonuçta “I Ching”, geçmişe ait bir kalıntı değil; değişim çağında varoluşu anlamlandırma girişimi. Binlerce yıl önce yazılmış bu metin bugün hâlâ şunu hatırlatır: Dünya değişirken sen de değiş, ama değişimin yönünü bil.

Kaynak: Milliyet