Yaz Saati Uygulaması: Faydaları ve Zararları Üzerine Son Araştırmalar

Yaz saati uygulamasının faydaları ve zararları dünya genelinde tartışılmaya devam ederken BBC Future’dan Jennifer Chesak bu konudaki son araştırmaları ve bu uygulamadan vazgeçen ülkelerin nedenlerini inceledi.

Son 10 yılda aralarında Türkiye, Azerbaycan, Suriye, Rusya ve İran’ın da bulunduğu pek çok ülke çeşitli nedenlerle yaz saati uygulamasından vazgeçti. Fakat azımsanmayacak kadarı da, sağlık uzmanlarının uyarılarına rağmen buna devam ediyor.

Pew Araştırma Merkezi’nin 2023’teki bir analizi eskiden ülkelerin yarısının saatlerini değiştirdiğini fakat bunun artık üçte bire düştüğünü ortaya koydu.

ABD’nin neredeyse tamamı, Avrupa’nın çoğu, Kanada, Avustralya, Latin Amerika ve Karayiplerin de büyük kısmı bu uygulamaya devam ediyor.

ABD Başkanı Donald Trump Aralık 2024’te, yüksek maliyetli ve zahmetli olması nedeniyle yaz saatine son vereceğini açıklarken Mart 2025’te sorulduğunda bu konuda henüz karar vermediğini söyledi.

Peki yaz saatine karşı çıkanların gerekçeleri neler?

Uzmanlar güvenlik, sağlık ve iklim konularını öne çıkarıyor.

Sağlık riskleri

ABD’deki New Mexico State Üniversitesi’nden kamu sağlığı profesörü Jagdish Khubchandani, uyku problemlerinden kalp krizlerine kadar pek çok sağlık sorununun saat değişimleriyle birlikte arttığını gösteren araştırmalar olduğunu söylüyor:

“Saat değişimleriyle kazalar, akıl sağlığı ve genel olarak sağlık arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalar var.

“Fakat bunlar saat değişiminin kısa vadeli etkilerini inceliyor. Uzun vadeli etkilere odaklanan araştırmalara da ihtiyacımız var.”

Saat değişimi sirkadiyen ritmi etkiliyor. Sirkadiyen ritmin bozulması da hastalıklarla ilişkilendiriliyor.

Khubchandani, güne karanlıkta başlayan insanların stres, kan şekeri yönetimi ve açlıkla ilgili hormonlarının bundan etkilenebileceğini belirtiyor.

Amerika Uyku Tıbbı Akademisi’nden (AASP) araştırmacılar da 2020 yılında yazdıkları bir makaleyle saat değişiminin zararlı olduğunu savundu. Bu zararlar arasında obezite, dolaşım sistemi bozuklukları ve depresyon da yer alıyor.

Bu zararlar, değişimin yaşandığı zaman diliminin batısında yaşayanlar için daha da belirgin oluyor.

Güvenlik riskleri

Saat değişimleri ölümlü trafik kazaları, iş kazaları, ameliyat hataları ve genel olarak ölüm oranlarındaki artışla da ilişkilendiriyor.

2018’de İspanya’daki araştırmacılar, ülkedeki şehir yönetimlerinden edindikleri 1990-2014 arası verileri incelediğinde, ölümlü trafik kazalarının saatlerin ileri alındığı gün yüzde 30, geri alındığı gün de 16 arttığını tespit etti.

ABD’deki bir araştırma ise saatler ileri alındıktan sonraki Pazartesi günü iş kazalarında yüzde 6 artış olduğunu buldu.

Çeşitli uluslararası araştırmalarda saatler ileri alındığında kalp krizlerinde yüzde 4-29 arası, inmelerde ise yüzde 8, tek kutuplu depresyonda ise yüzde 11 artış görüldü. Depresyon vaka sayısının normal seviyesine gerilemesi 10 hafta sürdü.

Enerji kullanımı

Yaz saati uygulaması genellikle enerji tasarrufuyla ilişkilendiriliyor. Fakat bu konuda yapılan araştırmalar net bir sonuç olmadığını gösteriyor. ABD’de hazırlanan bir rapor yüzde 0,5’lik bir enerji tasarrufu tespit ederken bir diğer raporsa yüzde 4’lük enerji artışı olduğunu bulmuştu.

ABD’nin Arizona eyaleti ise yaz saati uygulamasını enerjiden tasarruf etmek için sonlandırmıştı. 1967’de yaz saati uygulamasına başlayan eyalet, akşamları işten eve dönen kişilerin yaz saatinde daha fazla klima kullandığını görünce aynı yıl bundan vazgeçmişti.

Yaz saatinin geleceği

2018’de Avrupa Komisyonu yaz saati uygulamasını sonlandırmayı önerdi. AB Konseyi ise buna karşı çıktı. AB Parlamentosu’nda yapılan oylamadan yaz saatini sonlandırma kararı çıksa da, bunun hayata geçmesi için Konsey ve Parlamento’nun uzlaşması gerekiyor. Böyle bir uzlaşı henüz gerçekleşmedi.

Bu yıl Trump’ın kabinesinde Dışişleri Bakanı olan Marco Rubio, Mart 2023’te Florida Senatörü’yken verdiği bir yasa teklifiyle yaz saatini kalıcı yapmayı önermişti.

Bu, ülkenin saat diliminin bir saat ileriye taşınması anlamına geliyor.

Fakat Khubchandani gibi sağlık uzmanları sabah daha geç doğan ve akşam daha geç batan bir güneşin olumsuz etkileri olabileceği görüşünde:

“Güne başlamak için de ışığa ihtiyacımız var. Bu bizi daha uyanık ve daha mutlu kılıyor.”